Her yıl 5 Mayıs’ı 6 Mayıs’a bağlayan gece kutlanan Hıdırellez, Anadolu, Orta Asya, Balkanlar ve Orta Doğu coğrafyasında binlerce yıldır yaşatılan kadim bir gelenektir. Baharın resmen gelişini, toprağın canlanışını ve tabiatın uyanışını simgeler. Türk mitolojisinden halk inançlarına kadar uzanan geniş bir anlam yelpazesiyle hem doğaya hem de insana dair umutları içinde barındırır.

UNESCO tarafından 2017 yılında Türkiye ve Kuzey Makedonya'nın ortak başvurusuyla “Somut Olmayan Kültürel Miras” listesine alınan Hıdırellez, bu yönüyle sadece yerel bir gelenek değil, aynı zamanda evrensel kültürel bir değer olarak da kabul edilmektedir.

Hıdırellez Gecesi Yapılan Ritüeller ve İnançlar

Hıdırellez, halk inançlarına göre bolluğun, sağlığın ve bereketin sembolüdür. Bu özel geceye dair yapılan uygulamalar kuşaktan kuşağa aktarılan ve her biri farklı anlamlar barındıran ritüellerle şekillenir:

1. Gül Ağacına Dilek Bağlama ve Suya Bırakma

En yaygın Hıdırellez geleneği, dileklerin bir kağıda yazılarak ya da sembolize edilerek çizilmesi ve bu dileklerin bir gül ağacının dibine gömülmesi veya dallarına bağlanmasıdır. Ertesi sabah gün doğmadan bu dilekler alınarak akan bir suya bırakılır. Bu, dileklerin kabul görmesi için doğaya emanet edilmesi anlamına gelir. Gül ağacı Hızır’ın uğrayacağı yerlerden biri kabul edilir.

2. Ateşten Atlama: Arınma ve Şifa

Hıdırellez gecesi yakılan ateşin üzerinden üç kez atlanır. Bu ritüel, kötü enerjilerden, hastalıklardan ve şanssızlıklardan arınmak amacı taşır. “Ateşten geçerek temizlenme” inancı pek çok kültürde yer alsa da Hıdırellez’de bu uygulama özel bir anlam kazanır. Aynı zamanda bu uygulama topluluklar için sosyal bir etkinlik niteliğindedir.

3. Beyaz Giysilerle Doğaya Yürüyüş

Hıdırellez sabahı erken saatte beyaz giysilerle doğaya çıkılır. Toprağa basmak, yeşilliklere dokunmak, çiçek toplamak ve güneşin ilk ışıklarında doğayla bütünleşmek Hızır’ın uğur getireceğine olan inancın bir parçasıdır. Bazı bölgelerde bu çiçekler suya atılarak kaynatılır ve daha sonra içilir. Bu suyun sağlık getireceğine inanılır.

4. Bereket Getiren Uygulamalar

Evin bereketini artırmak için yiyecek dolaplarının kapağı açık bırakılır, cüzdanlar pencere önlerine konur. Ambarların kapıları sabaha kadar açık kalır. Hızır’ın uğradığı eve bolluk getireceğine inanılır. Aynı zamanda bazı evlerde tandır veya soba yakılarak Hızır’ın sıcaklığa çekileceği düşünülür.

5. Mayasız Yoğurt Tutma Geleneği

Bazı bölgelerde Hıdırellez sabahı mayasız yoğurt mayalanır. Eğer yoğurt tutarsa, yıl boyunca bereketli bir dönem geçirileceğine inanılır. Bu uygulama özellikle kırsal bölgelerde yaşayanlar arasında oldukça yaygındır ve geleneksel ev ekonomisinin bir parçası olarak yaşatılır.

6. Taşla Ev Çizmek ve Evlilik Dilemek

Genç kızlar, küçük taşlarla toprak zemin üzerine ev, araba ya da bebek çizerler. Bu çizimlerin sabah hâlâ duruyor olması, dileğin kabul olduğu anlamına gelir. Ayrıca, kısmetin açılması için Hıdırellez gecesi “baht açma duaları” okunur ve niyetler tutulur.

Günümüzde Hıdırellez Kutlamaları

Geleneksel ritüellerin yanı sıra, belediyeler ve kültürel kuruluşlar Hıdırellez’i şenliklerle, konserlerle ve toplu dilek ritüelleriyle yaşatmaktadır. Özellikle Edirne’de düzenlenen Kakava Şenlikleri, her yıl on binlerce kişiyi bir araya getirerek Hıdırellez’in toplumsal yönünü pekiştirir.

Ayrıca sosyal medyada da #Hıdırellez etiketiyle dilekler paylaşılmakta; bireysel ve kolektif dualar dijital ortamda görünürlük kazanmaktadır. Bu durum, kadim geleneklerin modern zamanlarda da yaşatıldığını ve kültürel sürekliliğin farklı biçimlerde sürdüğünü göstermektedir.

Binlerce Yıllık Bir Gelenek: Hıdırellez’in Tarihi ve Kültürel Kökleri

Hıdırellez’in kökeni, insanlık tarihinin en eski mevsimsel geçiş ritüellerinden birine dayanır. Aslen Orta Asya Türk kültürlerinde, baharın gelişiyle birlikte doğanın uyanışını selamlamak amacıyla düzenlenen törenler zamanla İslamiyet sonrası inançlarla birleşmiş ve halk arasında "Hızır Günü" olarak adlandırılmıştır. Bu yönüyle Hıdırellez hem pagan kökenli, hem de İslami geleneklerle harmanlanmış melez bir halk inancı haline gelmiştir.

Halk arasında, Hızır (hayatı ve baharı simgeleyen bir figür) ile İlyas’ın (su ve bereketi temsil eden bir figür) yılda bir kez yeryüzünde buluştuğuna inanılır. Bu buluşmanın gerçekleştiği gün, doğaya ve insanlara bolluk, şifa, sağlık ve bereket getirdiği düşünülür. Hıdırellez adı da "Hızır" ve "İlyas" isimlerinin halk dilinde birleşmesiyle oluşmuştur.

Hıdırellez, Türkiye’nin yanı sıra şu ülkelerde de geleneksel olarak kutlanmaktadır:

  • Azerbaycan

  • Kuzey Makedonya

  • Bulgaristan

  • Romanya

  • Arnavutluk

  • Bosna-Hersek

  • Kosova

  • Suriye ve Irak’taki Türkmen toplulukları

Bu ülkelerde Hıdırellez farklı adlarla da anılır: Balkanlar’da “Ederlezi” olarak bilinirken, Azerbaycan’da “Xıdır Nəbi” ya da “Xıdır Ilyas” olarak geçer. Ortak nokta ise Hıdırellez’in mevsimsel dönüşüm, umut, yenilenme ve dua temaları etrafında şekillenmesidir.

UNESCO tarafından 2017 yılında “Hıdırellez Bahar Bayramı” adıyla Türkiye ve Kuzey Makedonya'nın ortak kültürel mirası olarak tescillenmesi, bu geleneğin sadece yerel değil, uluslararası ölçekte de tanınan bir değer haline gelmesini sağlamıştır.

Hıdırellez Gecesi Edilen Geleneksel Dualar ve Dilek Sözleri

1. Bolluk ve Bereket İçin Dua:

“Ya Hızır, ya İlyas, evime bereket, soframa bolluk getir.
Kazancımı helal, yılımı verimli kıl. Her daim rızkım açık, hanem huzurlu olsun.”

2. Sağlık ve Şifa İçin Dua:

“Ya Hızır, hastaya şifa, darda olana deva, gönüllere ferahlık ver.
Hastalıkları geride bırak, bedenime sağlık, ruhuma huzur ihsan eyle.”

3. Kısmet ve Hayırlı Evlilik İçin Dua:

“Hızır ile İlyas nasıl buluştuysa, ben de hayırlı kısmetimle buluşayım.
Kalbime uygun olanı nasip et. Gönlüm sevgiyle dolsun, yuvam daim olsun.”

4. Dilek ve Hacet İçin Genel Dua:

“Hızır’ın uğradığı yerlere bahar gelir derler,
Benim de kalbime, haneme bahar gelsin.
Gönlümdeki dilekleri en hayırlı şekilde kabul eyle ya Rab.”

5. Evlat İsteyenler İçin:

“Ya Hızır, yüreğime evlat kokusu ver.
Rahmetiyle gelen bahar, bana da bir umut taşısın.
Evimize bebek sesi nasip et, soyumuzu daim eyle.”

Duaların Okunduğu Anlar:

Not: Dualar genellikle kişiseldir, isteyen Arapça dua okuyabilir (örneğin Fatiha, İhlas, Yasin sureleri), isteyen ise kendi dileğini sade Türkçe cümlelerle Allah’tan isteyebilir. Esas olan, içtenlik ve hayırlı bir niyetle yönelmektir.

Editör: Hüsamettin Tanrıkulu