Çalışanların en temel haklarından biri olan yıllık ücretli izin, zaman zaman nasıl ve ne şekilde kullanılacağına dair soru işaretlerine neden oluyor. Özellikle işten ayrıldıktan sonra kullanılmayan izinlerin ücreti konusu, birçok çalışan için önemli bir hak arayışı meselesine dönüşebiliyor. Anayasa ve İş Kanunu ile güvence altına alınan bu hak, belirli şartlar yerine getirildiğinde ücret olarak da tahsil edilebiliyor. Peki, kullanılmayan yıllık izinler yanar mı? Ücreti ne zaman alınabilir? Beş yıl geçerse ne olur? İşte tüm yönleriyle yıllık izin hakkı ve detayları...
İzin Ücreti İşten Ayrıldıktan Sonra Talep Edilebilir
Yıllık izin, çalışanların fiziksel ve zihinsel olarak dinlenmesini amaçlayan anayasal bir haktır. Bu nedenle, iş sözleşmesi devam ederken yıllık izin karşılığında ücret talep edilmesi mümkün değildir. Mevzuata göre, izin hakkı çalışırken değil, yalnızca iş sözleşmesinin sona ermesi halinde ücrete dönüşebilir. Bu durum hem işten çıkarılma hem de çalışanın istifası gibi farklı fesih türleri için geçerlidir. Yani işçi işten ayrıldığında, kullanılmamış izin günleri varsa bunlar için ücret talep edebilir.
İşveren, İznin Kullandırıldığını İspatlamakla Yükümlüdür
Bazı işverenler, gerçekte izin kullandırmadıkları halde, belgeler üzerinde çalışana izin verilmiş gibi işlem yapabiliyor. Ancak hukuken yıllık iznin gerçekten kullandırıldığını ispat etme sorumluluğu işverene aittir. İzin defteri, imzalı izin formları veya elektronik kayıtlarla bu durum belgelenmelidir. Zorla imzalatılan evraklar geçersiz sayılmakta, bu tür belgelerle işçinin hakkı ortadan kaldırılamamaktadır.
Kullanılmayan İzin 5 Yıl İçinde Talep Edilmeli
Yıllık iznin kullanılmadan işten çıkılması halinde doğan ücret hakkı, beş yıllık zaman aşımı süresine tabidir. İşçi bu süre içinde izin ücreti talebinde bulunmazsa hakkı zamanaşımına uğrar ve bir daha yasal olarak bu talepte bulunamaz. Dolayısıyla çalışanların işten ayrıldıktan sonra hak kaybına uğramamaları için zamanında hareket etmeleri büyük önem taşır.
Evrakta Zorla İzinli Gösterilen Çalışanlar Ne Yapabilir?
Bazı durumlarda işçiler, fiilen çalıştıkları halde evrak üzerinde izinli gösterilebilir. Bu gibi durumlarda çalışanlar, e-posta yazışmaları, giriş-çıkış kayıtları, bordro çelişkileri, kamera görüntüleri ya da tanık beyanları ile mahkemeye başvurarak hakkını arayabilir. Mahkemeler, bu tür deliller doğrultusunda karar verirken işçinin gerçekten izinde olup olmadığını somut şekilde incelemektedir.
İzin Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Kullanılmayan izinlerin karşılığı olan ücret, işten ayrılan çalışanın son brüt maaşı esas alınarak hesaplanır. Bu tutar üzerinden SGK primi, işsizlik sigortası primi, gelir vergisi ve damga vergisi kesintileri yapılır. Eğer ödenecek izin ücreti brüt asgari ücretin 7,5 katını geçiyorsa, sadece bu aşan kısım gelir vergisine tabi tutulur. Bu sayede ücret, çalışanın son maaş seviyesine uygun şekilde belirlenir.
Yıllık İzin Süresi Ne Kadar?
Yıllık izin süresi, çalışanın işyerindeki kıdemine göre değişiklik gösterir. İş Kanunu’na göre bu süreler şu şekilde düzenlenmiştir:
- 1 ila 5 yıl arasında çalışanlara en az 14 gün,
- 5 ila 15 yıl arasında çalışanlara en az 20 gün,
- 15 yıl ve üzeri çalışanlara ise en az 26 gün izin verilmesi zorunludur.
- Ayrıca, 18 yaşından küçük ya da 50 yaşından büyük çalışanlar için en az 20 gün yıllık izin hakkı tanınmaktadır.
İzinler Bölünebilir mi?
Yıllık izin hakkı kural olarak bölünemez. Ancak işçi ve işverenin karşılıklı anlaşmasıyla, en az 10 gün kesintisiz kullanılmak kaydıyla kalan izin süresi bölünebilir. Örneğin, çalışan 14 günlük izninin 10 gününü tek seferde, kalan 4 günü ise daha sonra kullanabilir. Öte yandan ücretsiz izinler, yıllık ücretli izin kapsamına girmez ve bu izinler, yıllık izin hakkından düşülmez.